Chrobacja lub Biała Chorwacja

Chrobacja lub Biała Chorwacja stanowi białą plamę na mapie polskiej historiografii, brakuje o tym regionie wzmianki w popularnych podręcznikach, choć ze specjalistycznych publikacji i podręczników historycznych można zestawić dzieje tego państwa w VIII i na początku IX wieku. 

Początki osadnictwa Słowian

Według najnowszych ustaleń, Słowianie mieli przybyć w Karpaty z terenów dzisiejszej Ukrainy
 – Do połowy minionego stulecia, opierając się na późnych danych historycznych, wyobrażano sobie, że osadnictwo w Karpatach zaczęło się około XI lub może nawet XII w. Stopniowo, dolinami większych rzek „ściekało” jakby od góry, od północy, ku głównemu masywowi. Okazuje się, że było inaczej – zaznaczył w trakcie konferencji profesor uniwersytetów Rzeszowskiego i Jagiellońskiego, Michał Parczewski.
W Karpatach osadnicy byli już w VI, a może nawet w samym końcu V stulecia. – Ci osadnicy to są najstarsi Słowianie na ziemiach polskich. Wszystko na to wskazuje, że ich prakolebka znajduje się na terenach dzisiejszej Ukrainy. Stamtąd właśnie pierwsze nurty kolonizacji słowiańskiej docierały na ten teren – dodał Parczewski.
Jego zdaniem, takie wnioski są możliwe dzięki „poważniejszym badaniom archeologicznym w ostatnim półwieczu w Karpatach". Wczesnośredniowieczne osady położone były głównie w dorzeczu lub dolinie Sanu.
– Takich miejsc w Bieszczadach, Beskidzie Niskim oraz na pogórzach Dynowskim i Przemyskim jest około tysiąca, a co roku odkrywamy kolejne osady – zwrócił uwagę archeolog. (cytat z: http://www.historycy.org/index.php?showtopic=15465&st=30)

Wg części źródeł Słowianie mieli zająć Morawy w 502 roku n.e.

The Slavic tribes invaded according to some sources Upper Moravia around 502, which is indirectly confirmed by Procopius.  (cytat z: http://www.historycy.org/index.php?showtopic=15465&st=30)

Miejsca kultu

W okresie Białej Chorwacji użytkowano m.in. kręgi kultowe na Łyścu w Górach Świętokrzyskich. Czczono tam trójce Bodo - Łado - Lel lub Śwista, Pośwista i Pogodę. 

Mateuszowi Miechowicie (XV w.) zawdzięczamy przekaz o tym, że na Łyśćcu znajdowała się siedziba trójcy bóstw pogańskich Bodo - Łado - Lel. Jest rzeczą znamienną, że imioniska te powtarzają się także u Marcina Kromera (Lelum Polelum) oraz w pieśniach obrzędowych. za Janina Rosen-Przeworska w  książce "Religie Celtów" (KiW, 1971, w rozdziale "Przeżytki wierzeń celtyckich w Polsce", od str. 259) 

Wał kultowy zbudowano wieki temu, aby wydzielał na uświęconej ziemi miejsce najświętsze, sanktuarium pogańskie.

Wał ma formę dwóch łuków otaczających szczyt Łyśca od strony wschodniej i zachodniej. Rdzeń wału stanowią wielkie głazy kwarcytu o wadze do kilkudziesięciu kilogramów. Wielkie głazy obsypane zostały znacznie mniejszymi kamieniami. Wschodnia część wału ma długość 813 metrów. Zachodnia część wału, znacznie młodsza niż wschodnia, nie została nigdy ukończona. Składa się z dwóch nie połączonych części o długości 350 i 150 metrów. Sprawiają one wrażenie jakby prace nagle przerwano i nie wrócono do nich później. Przypuszczenia te potwierdzają badania archeologiczne, w trakcie których znaleziono przedmioty sprzed IX wieku, oraz znacznie młodsze - datowane na XI -XII wiek. Wiek starszych znalezisk współgra z czasem budowy wschodniego wału (VII-IX wiek), a więc z czasami przed chrztem Mieszka I w 966 r.(...) 

Znaleziska młodsze przypadają na okres bezkrólewia i walk dynastycznych, jakie nastąpiły po śmierci Mieszka II w 1034 roku. Zachowane dokumenty mówią nam o anarchii i "bezbożnej rebelii", kiedy to w całym kraju zaczęły wyrastać pogańskie świątynie. Właśnie wtedy na Łyścu przystąpiono do usypywania zachodniego wału. Kazimierz Odnowiciel przy pomocy wojsk cesarstwa niemieckiego zdławił powstanie siłą w połowie XI wieku, rozpoczął energiczne zwalczanie kultów pogańskich, niszczenie posągów i świątyń, a także wszelkich dotyczących ich źródeł pisanych. Nic więc dziwnego, że wtedy również przerwano budowę zachodniego wału.

Za http://www.wici.info/News,poganski_lysiec,7140.html

Wojsko

''Chorwacja wielka, zwana też białą, jest pogańska aż do dnia dziś, tak samo jak sąsiadujący z nią Serbowie. Mniej jazdy wystawia, również i piechoty aniżeli ochrzczona Chorwacja ponieważ częściej napastowana jest przez Franków (Niemców), Turków (Węgrów) i Pieczyngów(Bazkarda?)'' za http://www.historycy.org/index.php?showtopic=83894&st=15

Podział Białej Chorwacji

Część autorów utrzymuje że Biała Chorwacja uległa podziałowi na dwa odrębne księstwa: jedno- skoncentrowane w części zachodniej, oraz księstwo obejmujące wschodnią część Białej Chorwacji.

W źrółach do historii Polski znajdziemy wiele odniesień do Chrobatów bądż władców Chrobacji. Wielu współczesnych autorów zarzeka się jednak, że dokłądna lokalizacja Białej Chorwacji jest dziś trudna do jednoznacznego określenia. Problem może leżeć w tym że Biała Chorwacja uległa podziałowi na co najmniej dwa twory państwowe. 

Bez wątpienia można, opierając się na źródłach historycznych zaproponować następującą chronologię władców z dynastii Popielidów (wg niektórych: dynastii Gryfitów) panujących w Wiślicy:

1. Wisław lyb Wysz (ok. 860- ok. 880), wg części źródeł także książę Kaszub,
2. Michał Wyszowic (?- do ok. 907)
3. Włodzisław (ok. 907- ok. 944)

Przypuszczalne przyporządkowanie archeologiczne

 Otóż archeologia odnalazła odpowiednik naszych Lachów jest to grupa archeologiczna Sukow-Dziedzice-Szeligi-Zimno (w przybliżeniu VI-VIII wiek) obejmująca tereny od Meklemburgii przez pomorze Mazowsze aż po Wołyń. W Wielkopolsce i Polsce Środkowej zazębiająca się z grupami Tornow-Klenica i Russen-Chodlik. Trudno to uznać za czysty przypadek, skoro prawie idealnie pasuje do informacji nestora, jedynie terenu Wołynia ten ostatni z Lachami -przynajmniej wprost - nie wiązał. (cytat z http://www.historycy.org/index.php?showtopic=15465)

Wysz

Wysz, zwany w źródłach  Busebutze, książe kraju Zachlumie – według relacji Konstantyna Porfirogenety był ojcem księcia Zahumla Michała Wyszewica. Imię Wysza pojawia się tylko jako patronimik księcia Zahumla Michała w relacji Konstantyna Porfirogenety. W swoim dziele De administrando imperio Konstanty pisze: Ród prokonsula i patrycjusza Michała, syna Wyszewica (Βουσεβούτζη), księcia Zahumlan, wywodzi się od nieochrzczonego ludu mieszkającego nad rzeką Wisłą, nazywanego (nazywaną) Ditzike/Litzike (Διτζίκη/Λιτζίκη)[1]. Autor wymienia potem szereg miejscowości, nie wiadomo do jakiego kraju się odnoszących, jedna z nazw przypomina nazwę Jasło.

Z uwagi na to, że wedle relacji Porfirogenty Zahumlanie przybyli na Bałkany wraz z główną migracją serbską za panowania cesarza Herakliusza (610-641) [1] historycy zajmujący się historią półwyspu bałkańskiego przyjmują, że Wysz i jego syn jedynie wywodzili swój ród znad Wisły.

Jeśli przyjąć, że Wysz był poprzednikiem Michała Wyszewica na tronie książąt Zahumla z jego osobą może być związany chrzest Zahumlan i początki piśmiennictwa słowiańskiego w księstwie oraz powołanie biskupstwa w Stonie. W II połowie IX wieku za namową cesarza bizantyńskiego Bazylego I, który dzięki udanej akcji morskiej w obronie Dubrownika zyskał pewne wpływy w serbskich państwach Dalmacji, okupione zresztą hojną daniną w złocie, książę Zahumla ochrzcił się, zezwalając na akcję chrystianizacyjną wśród swoich poddanych. Ewangelizację Zahumlan prowadzili kapłani łacińscy i greccy z miast bizantyńskich w Dalmacji. Po 889 roku dołączyli do nich wykupieni przez posła bizantyńskiego w Wenecji uczniowie arcybiskupa Moraw Metodego, przynosząc znajomość alfabetu głagolickiego i słowiańskie księgi liturgiczne. Dla utrwalenia dzieła chrystianizacji zostało powołane biskupstwo w Stonie[3].

Książę Lędzian lub Wiślan

Tekst Porfirogenety przynosi dwie poważne trudności. Cesarz pisze o nieochrzczonym ludzie mieszkającym nad rzeką Wisłą (Βίσλα), nazywającą się Ditzike (Διτζίκη)[4]. Wątpliwości i kontrowersje wywołuje już sama nazwa rzeki Dicike. Zwraca się uwagę, że zapis Porfirogenety uległ zapewne zniekształceniu przez pomylenie dwóch bardzo do siebie podobnych liter greckich: delty (Δ) i lambdy (Λ), tak że Dicike należałoby czytać Licike. Wątpliwości budzi również przypisywanie tej nazwy Wiśle, która pod swą jedyną nazwą znana była jeszcze w starożytności. Zakłada się że pisarz przeniósł na rzekę nazwę ludu zamieszkującego nad nią. Licike może nawiązywać do Widukindowych Licikaviki. Wedle K. Tymienieckiego jest oboczną nazwą plemienia Lędzian. Porfirogenecie znana jest wprawdzie poprawna nazwa Lendzaninoi, jednak wedle Tymienieckiego otrzymał on wiadomości o Lędzianach z dwóch różnych źródeł: ruskiego i niemieckiego i ze względu na odmienność używanych form nie skojarzył, że chodzi o ten sam lud[5].

Identyfikacja ta dała H. Łowmiańskiemu podstawę do uznania Wysza za księcia, sąsiadujących od wschodu z Wiślanami, Lędzian. Przyjmuje on, i jego zwolennicy, że Wysz, a może nawet Michał panował nad Lędzianami i dopiero w wyniku ekspansji wielkomorawskiej jego ród, a być może i część plemienia wyemigrowała na południe zdobywając władzę nad Zahumlem. Wedle innej hipotezy Wysz albo Michał był owym hardym księciem na Wiślech, czyli wiślańskim z Żywota Metodego. Również ta hipoteza wiąże migrację rodu Michała Wyszewica na Bałkany z ekspansją Światopełka morawskiego (871-894)[4]. Kazimierz Ślaski dopatruje się śladów tradycji o panowaniu Wysza (Wyszesława?) nad Wiślanami w postaci Wisława z Wiślicy pojawiającej się w Kronice wielkopolskiej w romansie o Walgierzu i pięknej Helgundzie[6].

Revue d'anthropologie - Tom 11 - Strona 226 (books.google.pl/books?id=bnErAQAAIAAJ , Paul Broca, Paul Topenard - 1882) publikuje domniemania na temat wymienionych w źródłach miejscowości, sugerując iż chodzi o obszar w okolicach Chełmna (Culm), które po prostu mogło być kolejnym obszarem podelgłym władcy. (... indigène Gdansk, dont on a fait en latin Gedanum. Quoi qu'il en soit, les fils de Busebutze, prince de la Zachlumie, suivirent avec une partie de leur tribu la voie déjà tracée par les Serbes, et obtinrent de l'empereur Michel la conces).

  

Michał Wyszewic – władca Zahumla od 910 do około 950 roku, syn Wysza.

Współczesny Michałowi Konstantyn VII Porfirogeneta podaje, że Michał wyprowadzał swój ród znad Wisły[7]. Część uczonych (m.in. H. Łowmiański) uważa, że ojciec Michała, Wysz, był księciem lub naczelnikiem plemienia Lędzian, istnieje również teoria dopatrująca się w Wyszu nieznanego z imienia księcia Wiślan wzmiankowanego w Żywocie Metodego[8].

Jego ziemie są wymienione w źródłach [1], dostępnych w tłumaczeniu francuskim: 

  " Les ancêtres du proconsul et Michel Busebutze prince de Zachloumie sur la Visla ou Ditzica dans les villes de Stagnum, de Mocriskik, de Josle, de Galumacnik et de Dobriskik n étaient pas baptisés (...) "

(Essai de chronographie byzantine pour servir à l'examen des ... - Strona 276, books.google.pl/books?id=4wq80kgPYm8C , Edward von Muralt - 1855)

Tajemnice Sandomierza i Zawichostu

The beginnings of Sandomierz, described in his chronicle by Gallus Anonimous as sedes regni principalis, are seen differently. The site has produced a unique set of chessmen made of red deer antler (Fig. 10.17). A question arises, why there were two towns of high rank (Sandomierz and Cracow) in the same region, and from the beginning of Polish statehood? In the opinion of the author, this can be justified by the fact that the creation of Sandomierz was closely connected with the political expansion into this region of the first Piasts, including the resettlement here in the 970s of settlers from Wielkopolska (Fig. 10-18). The nearby town of Zawichost produces other problems in interpretation. The place is regarded by Medieval historians as a 'supplement to Sandomierz'. An enigmatic mention in the work of Jan Długosz, who writes of Zawichost as caput terrae Sandomiriensis, led some authors to formulate the opinion that the tribal centre preceding Sandomierz should be sought in precisely this region (Fig. 10.19). The greatest discovery of recent years, and also the oldest Romanesque building found so far in Zawichost, are the remains of a church built on the plan of a tetraconchos (Fig. 10.20). Its cultural affinities, chronology and function are still under discussion. In the light of the current state of research on the excavated material, the context of the tetraconchos should be seen in the context of the finds of eastern origin dated no earlier than the twelfth century - which are evidenced by the information from the contemporary cemeteries. The origins of a Romanesque church discovered in the crypt of the church of the BMV in Zawichost in recent years also remains unresolved (Fig. 10.21). Sandomierz and Zawichost are neighbouring towns, but from the point of view of their material culture are not very similar to each other. We identify in a direct form (that is traceable in the archaeological material) a connection between the material culture of Early Medieval Sandomierz and Wielkopolska , but on the other hand in the case of Early Medieval Zawichost influences from eastern milieux. The reasons for the clear cultural frontier which appears between these two towns is unclear.  source http://www.andrzejbuko.pradzieje.pl/index_pl.php?content=archaeology_emp_03

(...)

It was Cracow which was regarded as the chief stronghold of the so-called Wiślanie state. It is here that two of the monumental mounds of the tribal period are sited (see chapter 7). An archaeological sensation was the discovery at the foot of Wawel Hill of a hoard of 4212 axe-shaped currency bars (total weight four tonnes) dated to the second half of the ninth century. Archaeological investigations have produced examples of imports which show the connections between Cracow in the pre-state period and the Avar khanate and the cultural zone of the Magyars. Cracow is differentiated from the other centres of the country by the unparallelled number of stone buildings connected with the early phases of the functioning of the state. On Wawel Hill there are the remains of seven buildings of the pre-Romanesque period (Fig. 10.36). The number of monumental stone buildings on the hill and dated to the early Medieval period is therefore impressive.It is not comparable to any other town in the Polish lands. But at the same time, not very much is known about the topography of Wawel Hill in the period of the formation of the Polish state. http://www.andrzejbuko.pradzieje.pl/index_pl.php?content=archaeology_emp_03

opr. A. Fularz na podst.  Wikipedia oraz

Przypisy

[1] 1,0 1,1 Constantine Porphyrogenitus, De administrando imperio, rozdz. 33.

[2] Wincenty Swoboda (Słownik starożytności słowiańskich, t. 3, s. 241; Słownik kultury dawnych Słowian, s. 233), T. Wasilewski (Historia Jugosławii, s. 63-64)

[3] T. Wasilewski: Historia Jugosławii. s. 63-64.

[4] Jerzy Strzelczyk: Od Prasłowian do Polaków. s. 71-72.

[5] J. Dowiat: Polska - państwem średniowiecznej Europy. s. 44.

[6] Jerzy Strzelczyk: Od Prasłowian do Polaków. s. 73.

[7]  Wincenty Swoboda: Słownik starożytności słowiańskich. T. 3. s. 241.

[8] Jerzy Strzelczyk: Od Prasłowian do Polaków. s. 71-72.