O Kulturze Wielbarskiej

 Kultura wielbarska, choć często osadzana w cieniu wielkich narracji historycznych, stanowi fascynujący rozdział w dziejach europejskiego osadnictwa i kultury materialnej. Jej geneza i rozwój są świadectwem przenikania się różnorodnych wpływów oraz interakcji pomiędzy ludami starożytnej Europy. Początki tej kultury, ściśle związane z migracjami Gotów ze skandynawskiej Gotlandii, prowadzą nas przez szereg interesujących zjawisk kulturowych, rozciągających się od północnej Polski aż po brzegi Morza Czarnego.

Plemiona wielbarskie, osiedlając się w I-V wieku naszej ery na terenach dzisiejszej Polski, szczególnie na Pomorzu, Mazowszu oraz w regionach wschodniej Polski i zachodniej Ukrainy, wniosły bogactwo tradycji i obrzędów, które dziś stanowią przedmiot badań archeologicznych. Cmentarzysko w Wielbarku koło Malborka, odkryte w 1873 roku, z ponad 3000 pochówkami, stanowi jedno z kluczowych miejsc dla zrozumienia tej kultury.

Charakterystyczne dla Kultury Wielbarskiej były kamiennie kręgi w miejscowościach takich jak Odry czy Węsiory, pełniące funkcję kultową, gdzie odbywały się zgromadzenia – Thingi (wiece). Jednakże, obecne badania archeologiczne wskazują, że kultura wielbarska nie była monolitem, a raczej zbiorem wpływów różnych ludów, łączącym tradycje gocko-gepidzkie z elementami kulturowymi autochtonicznych mieszkańców regionu.

W okresie wpływów rzymskich, kultura wielbarska była częścią szerszego zespołu kulturowego, obejmującego kulturę przeworską na południu i środku Polski, a na terenach Warmii i Mazur - kulturę zachodnio-bałtyjską. Rozszerzenie zasięgu kultury wielbarskiej na tereny Mazowsza, Małopolski oraz wschodniej Ukrainy świadczy o dynamicznym charakterze tego zjawiska kulturowego.

Nie mniej fascynujące są aspekty codziennego życia ludności wielbarskiej, odkrywane dzięki badaniom archeologicznym. Obrzędowość pogrzebowa, charakteryzująca się birytualizmem – pochówkami ciałopalnymi i szkieletowymi, wskazuje na złożoność wierzeń i praktyk religijnych. Bogate wyposażenie grobów, w tym importowane z terenów Imperium Rzymskiego przedmioty, świadczy o intensywnych kontaktach handlowych i kulturowych.

Handel, zwłaszcza bursztynowy szlak, był jednym z filarów gospodarki wielbarskiej, co poświadcza o jej znaczeniu w ówczesnej Europie. Wymiana kulturowa i gospodarcza, w której uczestniczyła ludność wielbarska, była czynnikiem dynamizującym rozwój regionu i świadczy o stopniu zaawansowania tej społeczności.

Zanik kultury wielbarskiej, datowany na okres wędrówek ludów, nie kończy jednak jej obecności w świadomości historycznej. Potomkowie Kultury Wielbarskiej – Goci, Gepidzi, a także wcześniejsi mieszkańcy tych ziem: Wenedowie i Rugiowie, są ważnymi postaciami w mozaice kulturowej dawnej Europy. Kultura wielbarska, łącząc elementy skandynawskie z wpływami słowiańskimi i germańskimi, stanowi nie tylko przedmiot badań historycznych i archeologicznych, ale też fascynujący rozdział w historii europejskiej różnorodności kulturowej.

opr. SzI na podstawie pracy R. Ciechanowicz